Saturday, June 23, 2018

फुटबल सपना


माहौल विश्वकपमय भएको छ। चोक, बजार, चियापसल, गाडी, पार्क, बैङ्कमा लाइन लागेका मान्छे विश्वकपकै कुरा गरिरहेका हुन्छन्। कतिपय त आफ्नो प्रिय टिमको जर्सी नै लगाएर बजार घुम्न निस्केका देखिन्छन्। राति हरेक घरबाट होहल्ला सुनिन्छ। अर्जेन्टिनालाई जिताउन पूजाआजा गरेर हाम्रा देवताहरूलाई नै भ्रममा पार्न पनि भ्याएका छन्। अझ गोल भयो भने त आवाजले चन्द्रमा छुन खोज्छ। नेपाल विश्वकपमय भएको छ।

मैले फुटबल खेल्न थाल्दा विश्व कप के हो सुनेको पनि थिएन। विश्वमा त्यस्ता खेल पनि खेलिन्छन्, प्रत्यक्ष देख्न पाइन्छ, आफ्नो टिमले जित्दा उफ्रेर छानै छेड्न पाइन्छ भन्ने कुराहरू मनको अन्तरकुन्तरमा पनि थिएन। किनकि रेडियोदेखि पर्तिर कल्पना आएको पनि थिएन। देख्तादेख्तै टिभी आयो, ब्ल्याक-एन्ड-ह्वाइट, अनि कलर। क्याथोड रे ट्युबवाला कलर टिभीको उमेर पनि धेरै रहेन। ५१ सालको विश्वकप त्यस्तै टिभीमा हेरियो काठमाडौँमा। हुँदाहुँदा अब एलसिडि पनि पछाडि परेर एलइडिका पर्दामा विश्वकप हेर्न पाइएको छ। अझ मोबाइलमै, ल्यापटपमै हेर्न पाइएको छ। ए विषयान्तर भएझैँ भो।

थोत्रे मोजामा झत्ता खाँदेर खेलिन्थ्यो पहिले। तर झत्ता भेटिए पनि मोजा दुर्लभ नै हुन्थे। मोजाको गोली लात्तिले हान्नु नै फुटबल थियो। गोलपोस्ट बनायो, दुईचार भाइ भेला भयो अनि हान्यो। फुटबल कसरी खेलिन्छ, केही थाहापत्तो थिएन। एकमात्र उद्देश्य साथीबाट खोसेर गोल छिराउने हुन्थ्यो।

अलिक ठूलो भएपछि गाउँघरका साथीभाइ मिलेर पैसा उठाई फुटबल किन्ने भैयो। किपर, ब्याक, फर्वर्ड आदि के हुन् भन्ने पनि जानिँदै गइयो। खेल मैदान थियो विशाल(त्यस बेला त्यस्तै लाग्थ्यो, पछि एक पटक चन्द्र ग्राउन्ड गएपछि र करफोकको मैदान डोजरले बनाएपछि मात्र ठूला ग्राउन्ड हुँदारहेछन् भन्ने थाहा पाएको) श्री भवानी प्रा.वि. माघेको खेल मैदान। दुई पट्टि अग्लाअग्ला बाँसका गोलपोस्ट। जति पटक उफ्रिँदा पनि नभेटिने। चारैतिर डाँडाहरू र डाँडाका भित्ता ग्राउन्डका सीमाना।

पहिलो पटकको फुटबल फिक्कल गएर किनेको थियो कसैले, अहिले नाम सम्झना रहेन। तर त्यो सानो एक नम्बरको छालाको फुटबल थियो। त्यस बेला पाइने फुटबलमा फुटबल अलग्गै र भित्रको ब्लडर अलग्गै आउँथ्यो। गोलो फुटबलको एक ठाउँमा चिरेर ब्लडर छिराउने ठाउँ बनाइएको हुन्थ्यो चिराका दुई तिर लेस बाध्ने जुत्ताझैँ प्वाल हुन्थे जहाँ लेस छिराएर फुटबल कस्नु पर्थ्यो। फुटबलको ब्लडरमा एउटा लामो टुटी हुन्थ्यो जसबाट हावा हालिन्थ्यो। ब्लडरलाई फुटबल भित्र घुसारी हावा हालीसकेर टुटी बीचमा दोबारी बाँध्नु पर्ने र लेसले कस्नु पर्ने। टुटी राम्ररी दोबारेन भने हावा निस्किने। यो अलिक गाह्रै काम भएकाले हामी ठूलाहरूको सहयोग लिन्थ्यौँ। हामी फुच्चेहरूको टोलीमा केही ठूला मानिस पनि थिए, माथ्लाघर दामोदर निरौला(करफोकका हेडसर, नाताले भतिज)कहाँ बस्ने सूब्बा जेठा र माइला । तर मोजे फुटबल खेलेका केटालाई साँच्चैको फुटबल पाउँदा त के भो के भो। कति रमाइलो गरी कति म्याच खेलिए, कति गोल छिराइए, वा बललाई खुट्टैले छुन पाएन की ! तर जे होस्, कहिलेकाहीँ ठूला केटाहरूको हैकम खेपेरै भए पनि टिममा घुस्न चाहिँ पाइन्थ्यो। फुटबल छुनै नपाई खेलमैदानमा यताउति दौडिएको दौडियै गर्दा पनि आनन्द नै आउँथ्यो।

हामी कर्नर पनि हान्थ्यौँ, पेनाल्टी पनि हान्थ्यौँ। फुटबल मैदानमा रेखाङ्कन चाहिँ भाटाले कोरेर गरिन्थ्यो। चारैतिर डाँडाका भित्ता भएकाले गोली बाहिर जाने समस्या हुन्नथ्यो र ग्राउन्डको सीमाना पनि कोर्नु नपर्ने। फुटबलको बुट त देखेको धेरै पछि मात्र। जति खेलियो खाली खुट्टाले खेलियो।

केही समयपछि फुटलबलको नम्बरमा बढोत्तरी भई चार नम्बरमा पुगियो। चार नम्बरको फुटबल किन्नेमा सूब्बा जेठा र माइला पनि थिए। एक पटक यस्तै चार नम्बरको फुटबल खेलमा मस्त थियौँ। सेतो फुटबल थियो तर केही मैलिएको। कसैले गोल हान्दा फुटबल बाँसको पोल काटेर मास्तिरको मकैबारीमा गयो। म सायद त्यही टिममा ब्याक बसेको थिएँ, फुटबल लिन दौडिएँ। कान्लामाथि उक्लेर बल लिएर आएँ र खेल फेरि सुरु भयो। तर एकैछिनमा सूब्बा जेठा कड्किए - "यो कल्ले बिगाऱ्यो हाँ फुटबल ! अस्ति त किनेको कसरी थोत्रियो ?" यदि भनेर खेल हुँदाहुँदै फुटबल समाते भुइँमा राखे र दाहिने हातको मुड्किले बजारे। यसपछि मात्र मैले त्यस फुटबललाई ध्यान दिएर हेरेँ । फुटबल फुत्त उफ्रियो र भुइँमा झऱ्यो। ब्लडर खाद्ने दूलो च्यादिएर ठूलो भएको रहेछ र आधा ब्लडर बाहिर निस्केको रहेछ। मैले फुटबल ल्याउँदा केही हेर्दै नहेरी जुन देखेको थिएँ त्यही ल्याएको थिएँ। यो हामीले अघि खेलेको फुटबल छँदै थिएन।

मलाई सूब्बा दाइदेखि असाध्ये डर लाग्यो। किनकि मकैबारीमा फुटबल लिन मै गएको थिएँ। गर्न त मैले केही गरेको थिइनँ र पनि कति हो कति डर लाग्यो। फेरि मकै बारीमा गएर खोज्ने सुद्धि पनि आएन। ककसले केके भने, केके गरे त्यो पनि चाल पाइनँ। घर चाहिँ पक्कै गइएछ।

यो हाम्रो फुटबल ग्याङ्गमा सूब्बा जेठा, सूब्बा माइला, जितबहादुर राई, कुमार दर्जी, राम दर्जी, जीवन भट्टराई, हरिकृष्ण निरौला, केदार शर्मा, भरत अधिकारी, रूपनारायण आचार्य, अनन्त भट्टराई, थीरप्रसाद ढकाल आदि थियौँ।(कसैको नाम छुटेमा वा बढी भएमा, सम्बन्धित पाठकले कमेन्टमा गई सच्चाउन सक्ने जानकारी यहाँ गराइन्छ।)

यो घटनापछि फेरि त्यही ग्राउन्डमा फुटबल खेलेको थाहा छैन। करफोक विद्यामन्दिरमा कक्षा ४,५ र ६ पढ्दा पूर्व-व्यावसायिकले यति धेरै तान्यो कि फुटबलतिर ध्यानै गएन।

कक्षा ७ मा दार्जीलिङ गएपछि भने फुटबल खेल्ने सुशुप्त इच्छा कतै चलमलाएजस्तो गऱ्यो। अनि टिफिनमा लुसुक्क फुटबल खेल्न एउटा टिममा छिर्न थालेँ। एक दिन सुट हान्दा दाहिने खुट्टाको बूढी औँलो बिरामी भयो। घर आएपछि बालाई देखाउनु पऱ्यो नै। माया गर्नु हुन्छ कि भनेको बा त गर्जिनु पो भयो - "खबरदार फुटबल खेल्लास्। हातगोडा भाँच्चिएलान्।" अनि मनको कुनामा बसेको पेले बन्ने सपना उम्रिन नपाउँदै मऱ्यो।

अचेल आफूलाई खेलाडीमा भर्चुअल्ली रूपान्तरित गरेर फुटबल खेल्छु। मज्जा आउँछ। यसो गर्दा विश्वकप नि खेल्न पाइन्छ। जित्न पनि पाइन्छ, हार्न पनि पाइन्छ।
***

Monday, June 18, 2018

हृदयभरिको श्रद्धासुमन डा. देवकोटा


विश्वकप फुटबलले मन अल्मलिएको थियो। बडो विचित्रको मनस्थितिमाझ सामाजिक सञ्जालमा प्रवेश गर्दा साह्रै दुःखलाग्दो समाचार देख्नु पऱ्यो। डा. उपेन्द्र देवकोटा रहनुभएन। भनौँ उहाँको पार्थिव देह हामीमाझ रहेन। श्रद्धाञ्जली मात्रै दिन सक्यौँ हामीले, जीवन दिने र लिने त ईश्वर न हो।

तपाईँका अनुभवहरू 'देश सञ्चार' मार्फत पढ्दै थियौँ। कति अनुभव पढ्नै भ्याएका छैनौँ, तर जति पढ्यौँ त्यतित्यति तपाईँमाथि श्रद्धा बढेर गयो। तपाईँका स्कूले जीवनका जीवन्त अनुभवले कहिलेकाहीँ मनलाई तीतो पनि बनायो, कहिलेकाहीँ मीठो पनि बनायो। सङ्घर्षका गाथाले कति धेरै उर्जा दिए।  

तपाईँको निगुरो मोह 'कान्तिपुर'मा पढेपछि, बजारमा निगुरो देख्तै तपाईँलाई सम्झिने भयौँ। निगुरो हामीलाई पनि असाध्यै मीठो लाग्छ डा. देवकोटा। तर आजकल निगुरोमा युरिया हाल्छन् रे। जङ्गलमा घेरेर राखेका निगुरो बारी हुन्छन् रे। त्यहाँ मल छर्छन् रे। अनि टिपेपछि नओइलाओस् भनेर पानीमा युरिया मिलाई छर्किन्छन् रे। हो देवकोटा तरकारीको गाँसैपिच्छे विषादी र रासायनिक मल खान बानी परेका छौँ हामी। लेख पढेपछि लाग्यो कतिपटक त तपाईँले पनि त्यस्तै निगुरो खानु भयो होला। तपाईँका तिर त अझ न्युरो भन्दारहेछन्। न्युरो सर्जनलाई मन पर्ने तरकारी न्युरो। अब त यही कुरा पनि बिझाउन थाल्यो। तपाईँले अब न्युरोको स्वाद कसरी लिनुहोला ? अब हामीले नै कसरी न्युरोको तरकारी निल्न सकौँला !

१७/१८ घण्टासम्म शल्यक्रियाको टेबलछेउ उभिएर मानवका सबैभन्दा जटिल तन्तुहरूलाई ठीक बनाउँदै गर्दा तपाईँका आफ्नै तन्तु कति दुखे होलान्। तपाईँले भन्नु भएको रहेछ, स्कुले जीवनमा समयमा खान नपाएकाले/नमिलेकाले लामो समय नखाई बस्न सक्ने 'सहनशक्ति(एन्ड्युरेन्स)' प्राप्त भएको हो। हामी जाबो चार घण्टा भोको बस्न नसक्ने(नचाहने?)ले तपाईँको त्यो विलक्षण क्षमता कसरी पो देख्नु र ! तर त्यही विलक्षण क्षमताका कारण तपाईँ डा. उपेन्द्र देवकोटा बन्नुभयो। करोडौँ नेपालीका मनमा बस्नुभयो। अरू कोही भए, आफ्नो क्षमताको अहम् देखाउँथे होलान् तर तपाईँले त त्यही गाउँले दिएको क्षमता देखाउनुभयो। यो तपाईँको महानता हो डा. देवकोटा।

तपाईँले भन्नुभएको रहेछ - जे काम गर्दा पनि भित्तो छेड्नेगरि गर्नुपर्छ। यो उक्तिलाई आफ्नो जीवनको जीवनरेखा बनाउन सके धेरै नेपालीले उन्नति गर्थे भन्ने लाग्छ। तपाईँले जे गर्नुभयो भित्तै छेडेर गर्नुभयो। भित्तो नछेडी, त्यो स्तरको ज्ञान, कौशल, मानवता, देशप्रेम कहाँबाट आउँथ्यो र ? हामी आफ्नो असफलताको दोष अर्कालाई दिन बानी परिसक्यौँ। कहिलेकाहीँ त लाग्छ यो हाम्रो 'जेनेटिक' विशेषता बनीसक्यो। हामी त भित्तामा एउटा वालकाँटी पनि ठोक्न नसक्ने रहेछौँ, एकातिर ठोकिहेऱ्यो, छिरेन भनेर अर्कातिर ठोकिहेऱ्यो। त्यसरी 'मेडियोक्रिटी'ले भित्तो ठोक्दा ठोक्दै मान्छेको जीवन सकिँदो रहेछ। भित्तो छेडेर अर्कापट्टिको सुन्दर संसारमा पुग्न नपाई हामी नेपालीहरूले जीवन समाप्त पार्नु परेको छ। तपाईँजस्तो विलक्षण मेहनती केही नेपालीहरूले नै यो देशलाई सुन्दर बनाएका छन्। हामी 'मेडियोकर'हरूले तपाईँहरूमाथि गर्व गर्न पाएका छौँ।

तपाईँले युरोपमा भोगेको रङ्गभेदले मन साह्रै अमिल्यायो। पश्चिमका देशहरू लोकतन्त्रको नारा भट्याएर थाक्तैनन्। तर उनीहरूको मनको मैलो लुकेको ठाउँ देख्नै सकिन्नँ। हामी नेपाली ज्यान फालेर अमेरिका जान्छौँ जहाँ पाइला-पाइलामा गोराहरूले 'एसियाली कुकुर' भनेर हेप्छन् । त्यहाँ अझै पनि गैर-गोराहरू त्यति नै प्रताडित छन्। बेलायत आफूलाई सबैभन्दा सभ्य सम्झन्छ तर उसको मनमा भएको मैलो देख्नेमा तपाईँ पनि पर्नुभयो। दुःखद कुरा हो, प्रिय देवकोटा !

तपाईँसामु सशरीर उभिएर एक पटक चरणस्पर्श गर्ने मन थियो। तपाईँको आशीर्वाद लिने मन थियो। अनि अचानक तपाईँको बिरामीको खबर आयो। बिरामी बेलामा भेट्न गएर दुःख थप्न मन लागेन। मनमनै प्रार्थना गरेँ, मन्दिरमा गएर गरेँ। अमर न्यौपानेले भनेझैँ कुनै जादू होस् र तपाईँ स्वस्थ भएको खबर सुन्न पाइयोस् भन्ने लाग्थ्यो। तर त्यसो भएन, जादू भएन। तपाईँ माथि आकाशमा जानुभयो। त्यहाँ तपाईँ जहिल्यै विश्वले देख्ने तारा भएर बस्नु हुनेछ। हामी आजीवन तपाईँलाई हृदयमा राख्नेछौँ। 

तपाईँलाई विष्णु भगवान्ले वैकुण्ठमा आफ्नै काखमा राखून्। हृदयभरिको श्रद्धासुमन।